Πολλοί ταυτίζουν την έννοια «δημιουργικότητα» με τις τέχνες και τους καλλιτέχνες. Ωστόσο η δημιουργικότητα αφορά την ίδια την ζωή και επομένως αφορά όλους μας. Αν και δεν υπάρχουν συνταγές για να την κατακτήσει κανείς, υπάρχουν τρόποι για να βρεθεί κάποιος πιο κοντά σε αυτό που μου αρέσει να αποκαλώ «δημιουργική κοσμοθεωρία» ή αλλιώς «δημιουργικό τρόπο αντιμετώπισης της ζωής». Σε τρόπους αυτούς και στο νόημα της δημιουργικότητας γενικότερα θα αναφερθώ στα παρακάτω.
Τι σημαίνει όμως η λέξη δημιουργικότητα; Στην Wikipedia γράφει: «Η δημιουργικότητα είναι η διανοητική διαδικασία της γένεσης νέων ιδεών και εννοιών ή νέων συσχετίσεων μεταξύ υπαρχουσών ιδεών ή εννοιών. Ένας εναλλακτικός ορισμός της δημιουργικότητας είναι απλά η διαδικασίας του να δημιουργήσεις κάτι καινούργιο.»
Ο ορισμός αυτός δημιουργεί αυτόματα κάποια ερωτήματα. Πόσο νέα μπορεί να είναι κάποια ιδέα ή έννοια που έχει την βάση της σε ήδη υπάρχουσες; Κατά πόσο ο συσχετισμός υπαρχουσών ιδεών μπορεί να θεωρηθεί ως κάτι πραγματικά νέο; Και δηλαδή όταν μιλάμε για δημιουργικότητα εννοούμε μόνο ιδέες και έννοιες; Δεν είναι πολύ αφηρημένο αυτό; Τι γίνεται με την χειροπιαστή καθημερινότητα μας;
Κάποιος άλλος θα μπορούσε να με ρωτήσει από ποια γωνία προσεγγίζω το θέμα. Και να προσθέσει ότι ο ορισμός αυτός δεν λαμβάνει υπόψη του την Χ θεωρία ή ότι σύμφωνα με την προσέγγιση της ψυχολογίας της συμπεριφοράς θα πρέπει να ληφθούν υπόψη και κάποιες άλλες παράμετροι για να είναι ικανοποιητικός ο ορισμός της δημιουργικότητας. Όλα αυτά τα ερωτήματα είναι εύλογα ειδικά αν λάβει κανείς υπόψη του ότι η δημιουργικότητα είναι ένα σύνθετο φαινόμενο που έχει απασχολήσει πολλές διαφορετικές επιστήμες. Ωστόσο, είναι πέρα από τους σκοπούς του άρθρου αυτού η αναφορά στις διάφορες επιστημονικές προσεγγίσεις και στα συμπεράσματα τους. Αν και στα συμπεράσματα αυτά περιλαμβάνονται θεωρίες για την προέλευση της δημιουργικότητας, η προσπάθεια που θα κάνω για να δώσω μια απάντηση στο ερώτημα αυτό δεν θα στηριχθεί σε καμιά θεωρία. Αντίθετα θα προσπαθήσω να αντλήσω την απάντηση, αναζητώντας την μέσα στην δική μου πηγή δημιουργικότητας!
Κάποιος θα μπορούσε να πει: Η δημιουργικότητα προέρχεται από τον ίδιο μας τον εαυτό και γεννιέται όταν ερχόμαστε πιο κοντά στον αληθινό μας εαυτό. Αυτό είναι σίγουρα σωστό. Ποιος όμως είναι ο πραγματικός μας εαυτός και πόσο κοντά σε αυτόν μπορούμε να έρθουμε; Κάποιος άλλος θα έλεγε: Η δημιουργικότητα έρχεται την στιγμή που παύουμε να επιδιώκουμε να είμαστε δημιουργικοί.
Δεν είναι λίγες οι φορές που έχω ονειρευτεί και αυτό που είδα στον ύπνο μου με ενέπνευσε να γράψω κάποιο ποίημα. Μπορεί να ήταν μια εικόνα, μπορεί να ήταν ένας στίχος, μπορεί ακόμα να ήταν και ολόκληρο το ποίημα που το ονειρεύτηκα πριν το καταγράψω στο χαρτί! Δεν είναι λίγοι εκείνοι που πιστεύουν ότι τα όνειρα έχουν κάποια ερμηνεία. Και σίγουρα δεν είναι λίγοι εκείνοι που έχουν εμπνευστεί από τα όνειρα τους. Σας έχει τύχει ποτέ να σας απασχολεί ένα θέμα, να μην βρίσκετε καμία λύση και ξαφνικά ενώ πλέον έχετε ξαπλώσει και βρίσκεστε μεταξύ ύπνου και ξύπνιου να σας έρθει η λύση; Δεν είναι τυχαίο που συμβουλεύουν κατά την εκμάθηση π.χ. μιας ξένης γλώσσας τον μαθητή να έχει επαφή με το αντικείμενο που διδάσκεται λίγο πριν τον ύπνο. Τι είναι αυτό που αλλάζει στην κατάσταση του νου μας κάποιες στιγμές και μας κάνει πιο δεκτικούς στην μάθηση ή ακόμα και πιο εμπνευσμένους; Η επαφή με το ασυνείδητο μας ίσως; Η ενεργοποίηση άλλων τμημάτων του εγκεφάλου που μας κάνουν πιο δημιουργικούς;
Αδιαμφισβήτητα κάποιες φορές αισθανόμαστε πιο δημιουργικοί από άλλες. Αυτό αφορά όλους μας ανεξάρτητα από το αν ασχολούμαστε ή όχι με την τέχνη. Αν έχετε συναίσθηση των στιγμών που έχετε υπάρξει πιο δημιουργικοί, ίσως να νιώσατε εκείνες τις στιγμές πιο ολοκληρωμένοι και πιο ευτυχισμένοι. Ίσως να νιώσατε σε μεγαλύτερη αρμονία με τον εαυτό σας και τον κόσμο γύρω σας. Έχοντας λοιπόν μια τέτοια εμπειρία ίσως έχετε καταλήξει στο εξής συμπέρασμα: Η «δημιουργική» κατάσταση νου φέρνει και μια εμπειρία εσωτερικής ευδαιμονίας που όμως δεν πετυχαίνεται με την επιδίωξη.
Αν λοιπόν η δημιουργικότητα δεν αφορά μόνο τους καλλιτέχνες αλλά όλους μας, ποιες πτυχές της ζωής μας αφορά; Μήπως αφορά μόνο την επαγγελματική μας ζωή ή αφορά και την κοινωνική μας ζωή; Για παράδειγμα η λύση ενός προβλήματος απαιτεί δημιουργικότητα. Η λήψη μιας απόφασης απαιτεί δημιουργικότητα. Δημιουργικότητα όμως απαιτεί και το πώς θα οργανώσουμε ένα ταξίδι, ένα δείπνο στο σπίτι ή απλά το πώς θα περάσουμε το βράδυ. Η δημιουργικότητα λοιπόν φαίνεται ότι αφορά την κάθε πτυχή της ζωής μας, από την πιο απλή μέχρι την πιο πολύπλοκη. Και αν και ο ορισμός του τι σημαίνει δημιουργικότητα είναι κάπως ασαφής, αν και η πηγή προέλευσης της δημιουργικότητας δεν μας είναι ακριβώς ξεκάθαρη, ένα πράγμα όμως πρέπει να μας είναι ξεκάθαρο: Η δημιουργικότητα είναι εκείνο το συστατικό που κάνει την διαφορά ανάμεσα στο εξαίσιο και το μη εμπνευσμένο, ανάμεσα στο πρωτοποριακό και το τετριμμένο. Και αν μιλήσουμε για την δημιουργικότητα υπό ευρεία έννοια η δημιουργική κοσμοθεωρία είναι εκείνη που κάνει την διαφορά ανάμεσα στον άνθρωπο που χτίζει στην ζωή του κι εκείνον που γκρεμίζει, ανάμεσα σε εκείνον που πορεύεται με ενθουσιασμό και εκείνον που χαροπαλεύει με την καθημερινότητα του.
Τι σημαίνει όμως δημιουργική κοσμοθεωρία; Δημιουργική κοσμοθεωρία σημαίνει φωτεινή κοσμοθεωρία, σημαίνει αισιόδοξη στάση αντιμετώπισης της ζωής. Σημαίνει να χτίζεις κι όχι να γκρεμίζεις. Σημαίνει να αντιμετωπίζεις την κάθε μέρα σου με τόσο όρεξη για ζωή, με τόσο έρωτα και δίψα σαν να ήταν η τελευταία σου μέρα. Να βλέπεις ποίηση και ομορφιά στο καθετί. Να είσαι αληθινός απέναντι στον εαυτό σου και τους γύρω σου και γεμάτος συμπόνια. Δημιουργική κοσμοθεωρία σημαίνει να επιδιώκεις την αρμονία, να εκπέμπεις θετική ενέργεια, να λάμπεις και να κάνεις να λάμπει κι ότι αγγίζεις. Ίσως οτιδήποτε θετικό μπορεί να σκεφτεί κάποιος, συμπεριλαμβάνεται στην επεξήγηση του όρου «δημιουργική κοσμοθεωρία».
Μια τέτοια λοιπόν δημιουργική κοσμοθεωρία όταν αγκαλιάζει μια ψυχή ασκεί άμεση επίδραση στην δημιουργικότητα του ανθρώπου και της δίνει μια φωτεινή χροιά. Την καλλιεργεί σε αρμονία με το σύμπαν και την ομορφιά. Ο άνθρωπος που έχει κατακτήσει μια δημιουργική κοσμοθεωρία βιώνει δημιουργικά την κάθε του στιγμή. Είναι ίσως αυτό που ονομάζουμε καλλιτέχνης της ζωής. Σε έναν τέτοιον άνθρωπο η ίδια η ζωή γίνεται το αντικείμενο της τέχνης του. Ο άμορφος πηλός τον οποίο θα πλάσει και θα μετασχηματίσει σε έργο τέχνης. Η ίδια η ζωή γίνεται το υλικό της καλλιτεχνικής του δημιουργίας. Ο ίδιος έχει την επιλογή και αν έχει και το ταλέντο μπορεί να μετατρέψει την ζωή του σε έργο τέχνης. Σε έργο τέχνης αξιοθαύμαστο και αξιοζήλευτο. Ένα έργο τέχνης που θα ασκήσει έμπνευση και σε άλλους νέους καλλιτέχνες της ζωής. Ο καλλιτέχνης της ζωής που έχει καλλιεργήσει μέσα του την δημιουργική κοσμοθεωρία εμπνέει με το παράδειγμα του. Δεν χρειάζεται να ασχολείται με κάποια συγκεκριμένη μορφή τέχνης, ωστόσο ενδέχεται να αναζητήσει την έκφραση σε κάποια συγκεκριμένη μορφή τέχνης. Και όταν το κάνει πραγματικά θα εμφυσήσει πνοή σε όποιο έργο τέχνης κι αν ασχοληθεί. Θα εμφυσήσει ζωή στο ποίημα και στον πίνακα ζωγραφικής. Θα εμφυσήσει ζωή στο γλυπτό και στην φωτογραφική απεικόνιση του. Και όλα θα γίνουν με τρόπο αυθόρμητο. Όλα θα είναι αληθινά.
Έχετε ποτέ ερωτευτεί την δημιουργικότητα σας; Όταν την νιώσατε για πρώτη φορά για παράδειγμα; Ίσως τώρα που προσπαθώ να την ορίσω; Αν ναι ίσως να αναρωτιέστε πώς μπορεί να αναπτυχθεί. Η απάντηση δεν είναι δύσκολη. Αρκεί το να επιλέξουμε να κινηθούμε προς την κατεύθυνση της δημιουργικής κοσμοθεωρίας. Ίσως η καλλιέργεια μέσα μας μιας δημιουργικής κοσμοθεωρίας είναι το κλειδί του να έρθουμε σε επαφή με μια αστείρευτη πηγή δημιουργικότητας. Κάποιος μπορεί να ρωτήσει: Η έννοια «δημιουργική κοσμοθεωρία» δεν περιέχει το στοιχείο της υποκειμενικότητας; Δεν σημαίνει διαφορετικά πράγματα για τον καθένα και δεν υπάρχουν διαφορετικοί δρόμοι για να την κατακτήσει κανείς; Σίγουρα το μονοπάτι του καθενός που πορεύεται προς την «δημιουργική κοσμοθεωρία» ενδέχεται να διαφέρει. Όμως πόσο σημαντικό είναι να πορεύεται κανείς συνειδητά προς τα εκεί! Και υπάρχει και κάτι που λειτουργεί ως πυξίδα για να ξέρει κάποιος αν πορεύεται σωστά: το κατά πόσο αισθάνεται αρμονία με τον εαυτό του και ενότητα με τον κόσμο γύρω του.
Μια δημιουργική κοσμοθεωρία είναι λοιπόν το κλειδί για μια δημιουργική ζωή. Είναι το κλειδί για να αναπτυχθεί η δημιουργικότητα μας σε κάθε πτυχή της ζωής μας. Έχει να κάνει με τον τρόπο που αντιμετωπίζουμε τα πράγματα. Έχει να κάνει με τον τρόπο που βλέπουμε τους γύρω μας και την ίδια μας την ζωή. Έχει να κάνει με την ανάπτυξη αρετών και την βελτίωση του εαυτού μας. Είδαμε ότι η δημιουργικότητα δεν αφορά μόνο τους καλλιτέχνες αλλά αφορά όλους μας.
Ίσως πλέον η απάντηση στο ερώτημα γιατί είναι σημαντικό να αναπτύξουμε μια δημιουργική κοσμοθεωρία να είναι αυτονόητη. Ας φανταστούμε μια όμορφη στιγμή της ζωής μας, π.χ. μια στιγμή που γεμάτοι γαλήνη απολαμβάνουμε ένα πανέμορφο ηλιοβασίλεμα. Είμαστε τόσο ευτυχισμένοι εκείνη την στιγμή που θέλουμε να αγκαλιάσουμε τον ήλιο. Θέλουμε να ζωγραφίσουμε την στιγμή. Θέλουμε να ιχνογραφήσουμε ένα ποίημα. Έχετε βιώσει μια τέτοια στιγμή; Είναι ίσως ο καλύτερος τρόπος να καταλάβουμε την κατάσταση νου κάποιου ανθρώπου που έχει καλλιεργήσει μέσα του την δημιουργική κοσμοθεωρία. Κι αν όλοι οι άνθρωποι βρίσκονταν σε μια τέτοια κατάσταση νου πώς θα ήταν ο κόσμος μας; Δεν θα ήταν πιο όμορφος;
Ας φανταστούμε όμως και μια άσχημη στιγμή της ζωής μας. Μια στιγμή που τίποτα δεν βγάζει νόημα, που είμαστε γεμάτοι κακία και έχουμε βαρεθεί την ζωή μας. Μια στιγμή που βρέχει και αστράφτει. Ίσως εκείνη την στιγμή φαίνεται ακόμα περισσότερο το κατά πόσο κάποιος έχει καλλιεργήσει μέσα του μια δημιουργική κοσμοθεωρία. Η ζωή είναι μια γλυκόπικρη μελωδία. έλεγε κάποιο τραγούδι. Όταν μπορούμε πίσω από τις αστραπές και βροντές να δούμε το ουράνιο τόξο να εμφανίζεται, όταν μπορούμε να μετατρέψουμε την κακία σε καλοσύνη και τον πόνο σε ανεκτικότητα, τότε ίσως να έχουμε αγγίξει πραγματικά τον ουρανό και να έχουμε καλλιεργήσει μέσα μας την δημιουργική κοσμοθεωρία.